عوامل موثر در بروز چاقی چیست

1- عوامل تغذیه ای

شامل پیروی از رژیم های لاغری غلط و عادات و انتخاب های غذایی نامناسب.

2- عوامل درونی

شامل اختلالات هورمونی، اختلال در انتقال دهنده های عصبی، شرایط روحی نامناسب و استرس. علاوه بر موارد فوق، یک سری عوامل دیگر هم در بروز چاقی و میزان اثرگذاری رژیم لاغری در فرد موثر است از جمله:

جنسیت، نوع چاقی، چگونگی پیروی از رژیم لاغری، وضعیت تحرک فرد، تصویر ذهنی شخص از رژیم لاغری، انگیزه فرد در پیروی از رژیم لاغری.

جنسیت
یکی از عوامل موثر در ابتلاء به چاقی جنسیت است. در زنان، چاقی شیوع بیشتری نسبت به مردان دارد، زیرا درصد چربی در بدن زنان بیش از مردان است(مردان عضله بیشتری در بدن خود دارند) و مدت زمان بیشتری جهت کاهش وزن زنان و رسیدن آنان به وزن طبیعی لازم است و این امر می تواند دلیلی برای یأس آنها در اصلاح وزن اضافی و رسیدن به وزن طبیعی باشد. در حالی که چنانچه خانم هایی با وزن بالا تحت نظر رژیم شناس از برنامه غذایی کاهش وزن صحیح پیروی نمایند و در این کار مداومت داشته باشند حتما می توانند در کاهش وزن موفق باشند و ضمنا از سلامت بیشتری نیز برخوردار شوند.

نوع چاقی
نوع چاقی نیز در موفقیت یا عدم موفقیت در پیروی از رژیم لاغری نقش دارد. چاقی را می توانیم به دو نوع تقسیم کنیم.

1- چاقی نوع مردانه یا سیبی شکل: در این نوع چاقی معمولا تجمع چربی بیشتر در ناحیه شکم و اطراف کمر است. چون این نوع چاقی بیشتر در مردان چاق مشاهده می شود آن را چاقی نوع مردانه می نامند.

2- چاقی نوع زنانه یا گلابی شکل: در این نوع چاقی، تجمع چربی در باسن، کفل و ران ها است و چون این نوع چاقی بیشتر در زنان چاق رخ می دهد به آن چاقی نوع زنانه می گویند. البته گاهی اوقات چاقی نوع مردانه در زنان و چاقی نوع زنانه در مردان نیز مشاهده می شود.

چاقی نوع مردانه از نظر سلامت خطرناک تر از نوع زنانه است و احتمال خطر عوارض قلبی – عروقی، دیابت و.. در این نوع چاقی بیشتر است ولی کاهش وزن در این نوع چاقی آسان تر انجام می شود. معمولا افراد مبتلا به چاقی نوع زنانه دیرتر و سخت تر وزن کم می کنند و به همین علت ممکن است در پیروی از رژیم لاغری دلسرد و مایوس شوند و این تصور برایشان پیش آید که رژیم کاهش وزن در آنان موثر نیست. این تصور صحیح نیست فقط این افراد دیرتر وزن اضافی خود را از دست می دهند، بنابراین باید در کاهش وزن و تثبیت آن در محدوده طبیعی، صبورتر و کوشاتر باشند.

تحرک
در افراد چاق بین انرژی دریافتی و انرژی مصرفی در بدن، تعادل وجود ندارد. به این ترتیب که مقدار انرژی دریافتی از غذا بیش از میزان کالری است که در اثر سوخت مواد انرژی زا در بدن تولید می شود، بنابراین قسمتی از مواد انرژی زا تبدیل به چربی شده و در بدن ذخیره می گردد و موجب افزایش وزن و چاقی می شود.

اساس رژیم لاغری بر پایه کاهش انرژی دریافتی فرد و افزایش سوخت مواد انرژی زا در بدن شخص است.

انواع رژیم های لاغری باعث کاهش انرژی دریافتی فرد می شود ولی در مورد افزایش سوخت مواد انرژی زا صرفا با ورزش، پیاده روی و به طور کلی فعالیت های فیزیکی، این عمل امکان پذیر است.

گاه دیده می شود که برخی افراد غیرمتخصص برای افزایش سوخت مواد انرژی زا در بدن افراد چاق، از هورمون استفاده می نمایند، مثلا هورمون های تیروئیدی را که در متابولیسم مواد مغذی موثرند تجویز می کنند. این کار به هیچ وجه صحیح نیست و به سلامت شخص لطمات جدی وارد می سازد. بهترین روش جهت افزایش سوخت مواد انرژی زا در بدن ورزش هایی مانند: پیاده روی، کوهنوردی و.. است که نه تنها موجب کاهش وزن می شود بلکه به سلامت و روحیه سازی و برخورداری از شادابی و نشاط فرد نیز کمک های موثری می کند و چنانچه ورزش و فعالیت جسمی با رژیم غذایی همراه باشد نتیجه خیلی موثرتر و مفیدتری در کاهش وزن به همراه خواهد داشت. افرادی که همراه رژیم لاغری، فعالیت های فیزیکی و ورزش مداوم دارند خیلی بهتر و سریع تر و سالم تر به رژیم کاهش وزن پاسخ می دهند و آسان تر به وزن طبیعی دست می یابند.

چگونگی پیروی از رژیم های لاغری
افرادی که در طول عمر خود به طور مکرر از رژیم های لاغری پیروی می کنند، به این ترتیب که بعد از مدتی استفاده از رژیم لاغری، آن را رها کرده و پرخوری می کنند و سپس مجددا به رژیم لاغری روی آورده و بعد از مدت زمانی دوباره رژیم را رها می کنند و این امر به کرات تکرار می شود دیگر به رژیم های لاغری پاسخ مثبت نمی دهند، زیرا پس از هر بار رژیم گرفتن به خصوص چنانچه این رژیم ها، نامناسب و بسیار کم کالری باشند، بدنشان به کالری پایین عادت می کند و بعد از رها کردن برنامه لاغری، افزایش وزن پیدا می کنند و هر چه این امر بیشتر تکرار شود افزایش وزن و چاقی شدیدتر خواهد بود. بنابراین افراد مستعد برای چاقی و اضافه وزن هرگز نبایستی رژیم لاغری را ناگهانی و سر خود رها کنند، البته رژیم لاغری لازم است حتما تحت نظر متخصص تغذیه و رژیم شناس تنظیم شود. چنین رژیمی چون طبق اصول صحیح تغذیه ای برنامه ریزی شود می تواند تمام نیازمندی های تغذیه ای فرد را تامین کرده و در او احساس سیری و رضایت از غذا خوردن ایجاد نماید.

توجه داشته باشیم که مفهوم رژیم لاغری صحیح، کم خوری و احساس گرسنگی دائم نیست بلکه اساس آن بر مبنای صحیح و متعادل خوردن استوار است.

تصویر ذهنی شخص از رژیم لاغری
یکی از مسائل مهمی که در موفقیت یا عدم موفقیت در کاهش وزن موثر است تصویر ذهنی شخص از رژیم لاغری است. در اکثر موارد افراد چاق و با وزن خیلی بالا تصور می کنند که با پیروی از رژیم لاغری باید به سرعت و به مقدار خیلی زیاد وزن اضافی را از دست بدهند. این باور به هیچ وجه صحیح نیست. کاهش شدید وزن مضرات بسیار زیادی برای فرد در بردارد.

افرادی که به سرعت و به مقدار زیاد وزن کم می کنند پس از مدتی، به همان سرعت وزن از دست رفته را دوباره کسب می کنند، هر چه کاهش وزن سریع تر باشد بازگشت به وزن قبلی با سرعت بیشتری انجام خواهد شد و این امر موجب دلسردی و یاس فرد از رژیم لاغری می شود.
کاهش سریع وزن چون به دلیل پیروی از رژیم بسیار سخت و کم کالری حاصل می شود، لذا به هیچ وجه قادر به تأمین نیازهای تغذیه ای شخص نبوده و بعد از مدتی کوتاه شخص را در معرض سوء تغذیه و عوارض بی شمار ناشی از آن قرار می دهد.

یکی از بارزترین عوارض کاهش سریع وزن، خستگی شدید، کاهش توانایی به هنگام انجام فعالیت های جسمی، سستی، بی حالی و بی میلی به کار به علت کمبود شدید انرژی دریافتی است که برای انجام فعالیت های روزانه و نیز اعمال حیاتی داخلی بدن ضروری می باشد و این حالت کمبود انرژی، کارایی فرد را کاهش داده و توان انجام فعالیت های روزمره را از او سلب خواهد کرد.

رژیم های حاوی انرژی بسیار پایین که منجر به کاهش سریع وزن می شود موجب کاهش قدرت ایمنی بدن و آمادگی ابتلای شخص به انواع عفونت ها و بیماری ها می شود. افرادی که به سرعت و به مقدار زیادی وزن کم می کنند آسیب پذیری خیلی بیشتری در برابر بیماری ها دارند و علاوه بر انکه به آسانی بیمار و بستری می شوند، دوران بیماری آنان نیز طولانی بوده و خیلی دیر بهبود می یابند به این ترتیب اوقات زیادی از عمر خود را به اجبار در بستر بیماری می گذرانند.

کاهش قدرت ایمنی در این افراد به علت عدم تامین نیازهای تغذیه ای در آنان است زیرا رژیم لاغری با کالری خیلی پایین نمی تواند حاوی مواد مغذی ضروری برای بدن آنان به میزان کافی باشد و به این ترتیب شخص را در معرض سوء تغذیه ناشی از کمبودهای غذایی قرار می دهد.

عوارض و اختلالات بی شماری در اثر پیروی از رژیم های غذایی خیلی محدود از کالری و کاهش سریع وزن در شخص بروز می نماید از قبیل: کم خونی ، اختلالات چشمی ، شب کوری ، تورم و عفونت پذیری لثه ها، اختلالات دندان ها و پوسیدگی دندان ، خشکی، خشونت و اختلالات پوستی، ریزش موها و خشکی و بد حالت شدن موها، شکنندگی ناخن ها، اختلالات استخوانی و بروز نرمی استخوان در بزرگسالان، اختلال در رشد و به تاخیر افتادن بلوغ جنسی در نوجوانان، اختلال در سیستم عصبی و بروز ناراحتی های عصبی، کاهش قدرت یادگیری و ضعف حافظه و بسیاری عوارض و اختلالات دیگر که به علت عدم دریافت کافی مواد مغذی به سبب پیروی از رژیم های خیلی محدود از کالری، در شخص بروز می کند.

از لطمه های دیگری که کاهش سریع وزن ایجاد می کند، کاهش قدرت ارتجاعی و شل و چروک شدن پوست است، همچنین عضلات استحکام و قدرت ارتجاعی خود را از دست می دهند که این امر موجب شل شدن و افتادگی عضلات می شود. این اختلال نهایتا منجر به پیری زودرس می شود و این امر به خصوص در خانم هایی که از رژیم لاغری غلط استفاده کرده و به سرعت کاهش وزن پیدا می کنند به وضوح مشاهده می شود.

با توجه به مراتب فوق توصیه می شود که افراد دارای اضافه وزن و چاقی به هیچ وجه اصراری جهت کاهش سریع وزن نداشته باشند زیرا مبتلا به عواقب و پیامدهای ناگوار آن که جبرانش بسیار مشکل است خواهند شد. افراد چاق نباید خود را با اشخاص لاغر یا دارای وزن طبیعی مقایسه کنند زیرا موجب دلسردی آنان نسبت به پیروی از رژیم لاغری خواهد شد. این افراد باید به روند کاهش وزن خود توجه کنند و به تدریج و به طور منظم و مناسب، وزن اضافی خود را از دست بدهند. کاهش وزن به میزان 4-2 کیلوگرم در ماه مناسب است مگر در موارد اضطراری و برای افراد خیلی چاق که حداکثر 6 کیلوگرم در ماه توصیه می شود.

انگیزه فرد در پیروی از رژیم لاغری
مسئله ای که در موفقیت یا عدم موفقیت در کاهش وزن موثر است هدف شخص در پیروی از رژیم لاغریست. بسیاری از افراد چاق دارای انگیزه قوی و صحیح برای کاهش وزن نیستند و اهداف کوتاه مدت و مقطعی و غیر منطقی برای این امر دارند. مثلا اصرار دارند که در مدت زمانی کوتاه، وزن اضافی خود را کاهش دهند تا برای شرکت در فلان میهمانی یا عروسی یا مراسم خاص، وزن مناسبی داشته باشند و البته پس از دستیابی به این هدف، رژیم لاغری را رها می کنند.

بعضی افراد چاق به خاطر چشم و هم چشمی و رقابت با دیگران، دست به پیروی از رژیم لاغری بسیار دشوار و نامناسب می زنند و اصرار دارند که در مدت زمانی کوتاه و با سرعتی زیاد وزن اضافی خود را کاهش دهند. چون ادامه چنین رژیم دشواری به علت ناکافی و نامناسب بودن امکان پذیر نیست بعد از مدتی نه چندان طولانی رژیم را رها کرده و به پرخوری پناه می برند.

برخی دیگر از افراد با وزن بالا، دچار وسواس در مورد وزن خود و نفرت از اندام خود شده و وزنشان حساسیت بیش از حد نشان می دهند. این مسئله موجب می شود که به سلامت خود توجه نکنند و از برنامه غذایی بسیار محدود از کالری و دشوار پیروی کنند که آنان را دچار اختلالات ناگوار و مشکل خواهد کرد و هرگز قادر به ادامه چنین رژیم نخواهند بود.

چنانچه انگیزه فرد از رژیم لاغری، برخورداری از سلامت بیشتر، مقاومت در برابر بیماری ها، کسب شادابی، نشاط، توان و نیروی بیشتر باشد مسلما در کاهش وزن و رسیدن به وزن نرمال و حفظ سلامت، کاملا موفق خواهند بود.